Βιβλία

Ηλιάδου-Τάχου, Σοφία

Ο ελληνισμός του Μοναστηρίου Πελαγονίας: Κοινοτικός βίος και εκπαίδευση, μέσα από τους φακέλους της Ιεράς Μητροπόλεως Πελαγονίας του αρχείου της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, [Θεσσαλονίκη], Ηρόδοτος, 2003

Αξιοποιεί άγνωστες και ανεκμετάλλευτες πρωτογενείς πηγές, για να αποκαλύψει μια άλλη καθημερινή πραγματικότητα στο Μοναστήρι, κυρίως όσον αφορά την κοινοτική και εκπαιδευτική δραστηριότητα και ανάπτυξη του ελληνισμού της Πελαγονίας. Το αρχείο της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας περιλαμβάνει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με την εκπαιδευτική και την εν γένει κοινοτική και κοινωνική δραστηριότητα του ελληνισμού της Άνω Μακεδονίας. Σκιαγραφεί το εκπαιδευτικό καθεστώς και ευρύτερα της παιδευτικής ενασχόλησης της ελληνικής κοινότητας Μοναστηρίου με πολύ βαθύτερες και ουσιαστικές παραμέτρους. Διεισδύει σε βάθος για να αποτυπώσει και την κοινωνική διαστρωμάτωση και τη δομή της σπουδάζουσας νεολαίας.

Από τις τέσσερις ενότητες του έργου, η πρώτη αποπειράται να ανασυνθέσει τον κοινοτικό βίο του Μοναστηρίου, αξιοποιώντας το ανέκδοτο "Βιβλίο των Γενικών Συνελεύσεων των πολιτών Μοναστηρίου" (κοινοτικοί κανονισμοί 1901, 1905, 1910 και 1911, γενικές συνελεύσεις από το 1904 μέχρι το 1914, επαρχιακές συνελεύσεις της επαρχίας Πελαγονίας). Σε αυτό το μέρος παρατίθεται ανέκδοτο υλικό με τη μορφή υποσημειώσεων.

Η δεύτερη αξιοποιεί όλες τις πηγές που αφορούν τη λειτουργία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο Μοναστήρι την περίοδο 1876-1912: την ένταξη του γυμνασίου στη δομή της εκπαίδευσης του Μοναστηρίου, τα προγράμματα σπουδών και μαθημάτων διαφόρων σχολικών ετών, τα εγχειρίδια διδασκαλίας, το μαθητικό δυναμικό του γυμνασίου, τις ηλικίες φοίτησης, τη διαγωγή τους, τη γεωγραφική προέλευση των φοιτητών, την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των μαθητών, την αξιολόγηση των επιδόσεών τους. Είναι πολύ σημαντικό ότι επιχειρεί τη συσχέτιση μεταξύ αξιολογούμενης επίδοσης και κοινωνικής προέλευσης, παρατηρώντας πως υπάρχει σχέση, καθώς οι βαθμολογίες "άριστα" και "λίαν καλώς" ήταν ως επί το πλείστον για μαθητές που φαίνεται πως ανήκαν σε οικογένειες με οικονομική ευχέρεια και επιφάνεια, καθόσον μπορούσαν να πληρώσουν την εγγραφή τους ή κατέθεταν μεγάλα ποσά για τις ανάγκες του σχολείου, ενώ τα "μετρίως", τα "σχεδόν καλώς" ή τα "καλώς" δίνονταν σε άτομα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Όμως η χορήγηση υποτροφιών σε μαθητές από τα κατώτερα αυτά στρώματα πολλές φορές εξομάλυνε τα πράγματα και μπορούσαν και τέτοιοι μαθητές να σημειώσουν άριστη επίδοση. Επίσης από τα μαθητολόγια έγινε δυνατή η συσχέτιση της γεωγραφικής προέλευσης των μαθητών (συνοικίες στις οποίες κατοικούσαν) με τα ποσά που κατέβαλλαν, αν και όσοι κατέβαλλαν, ως εγγραφή. Αποκαλύπτονται έτσι οι πλουσιότερες και οι φτωχότερες συνοικίες της πόλης και η κοινωνική σύνθεση των κατοίκων τους.

Η τρίτη ενότητα επιχειρεί να συσχετίσει τους παιδαγωγικούς προβληματισμούς στο Μοναστήρι με την παιδαγωγική κίνηση του ελληνικού βασιλείου. Γίνεται λόγος για τη δομή της παρεχόμενης εκπαίδευσης και τους στόχους και τις μεθόδους, για τη σχέση του γυμνασίου με το αστικό σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, για την εσωτερική διάρθρωση του γυμνασίου, τη δομή του, την επιλογή των μορφωτικών κατευθύνσεων των προγραμμάτων, την τυπολογία των εκπαιδευτικών βαθμίδων, τα κίνητρα, την οριζόντια και την κάθετη διαστρωμάτωση των σχολικών βαθμίδων κτλ.

Η τέταρτη ενότητα παραθέτει αυτούσιο υλικό πηγών, που αναφέρονται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην πόλη του Μοναστηρίου, το οποίο μπορεί υπό αυτή τη μορφή να αξιοποιηθεί και από άλλους ερευνητές.

Στο τελευταίο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται "Αντί επιλόγου", επιχειρείται η παρακολούθηση του βίου των Μοναστηριωτών στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και η τύχη τους στο πλαίσιο της εγκατάστασής τους στο ελληνικό κράτος. Εδώ συμπεριλαμβάνονται δύο κείμενα που αναφέρονται στην παρούσα δράση των συλλόγων Μοναστηριωτών Φλώρινας και Θεσσαλονίκης, γραμμένα από τους προέδρους τους.