Παλατινή Ανθολογία

Η πρώτη σελίδα του χειρογράφου

Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης

Παλατινή Ανθολογία ονομάζεται η συλλογή ελληνικών επιγραμμάτων πολλών ποιητών από τον 5ο π.Χ. αιώνα έως το Μεσαίωνα, η οποία σώζεται σ' ένα χειρόγραφο της Bibliotheka Palatina στη Χαϊδελβέργη (οι εκατό τελευταίες σελίδες βρίσκονται από το 1797 στην Παρισινή Εθνική Βιβλιοθήκη). Καταρτίστηκε περί τα τέλη του 10ου μ.Χ. αιώνα στην Κωνσταντινούπολη και βάση της αποτελεί η ανθολογία του Κωνσταντίνου Κεφαλά, πρωτοπαππά του παλατιού της Κωνσταντινούπολης, η οποία είχε συνταχθεί λίγο πριν από το 900 μ.Χ. Ο Κεφαλάς είχε καταρτίσει την Ανθολογία του με βάση παλαιότερες συλλογές, όπως τη συλλογή Στέφανος του Μελεάγρου, τη συλλογή Στέφανος του Φιλίππου από τη Θεσσαλονίκη και τη συλλογή του Αγαθία.

Η Παλατινὴ Ἀνθολογία πήρε το όνομά της από την “Παλατινή Βιβλιοθήκη” της Χαϊδελβέργης, όπου το 1607 ανευρέθη το χειρόγραφο της ανθολογίας που περιλάμβανε 3.700 επιγράμματα. Η Παλατινὴ Ἀνθολογία αποτελείται από 15 βιβλία. Ένα επιπλέον βιβλίο, το 16ο, περιλαμβάνει τα 390 επιγράμματα που προσέθεσε ο λόγιος μοναχός Μάξιμος Πλανούδης το 1299. Οι δύο ανθολογίες συναποτελούν την «Ἀνθολογία ἑλληνικὴ». Τα επιγράμματα, ερωτικά, επιτύμβια, σκωπτικά, αναθηματικά, επιδεικτικά (αναγράφονται πάνω σε έργα τέχνης), συμποτικά κ.λπ. έχουν γραφεί κατά την ελληνιστική και τη βυζαντινή περίοδο ενώ αποτελούν βασική πηγή για τη γνώση των ηθών της ύστερης αρχαιότητας και του Βυζαντίου.

Η Παλατινή ανθολογία αποτελεί έναν πραγματικά ανεκτίμητο θησαυρό της ελληνικής ποίησης, αν αναλογιστούμε ότι καλύπτει μια περίοδο 17 περίπου αιώνων! Το παλαιότερο κείμενο χρονολογείται τον 7ο αιώνα π.Χ. και το νεώτερο γύρω στο 950 μ.Χ. Περιλαμβάνει 3700 ποιήματα, τα περισσότερα με την μορφή επιραμμάτων.

Όπως είναι αναμενόμενο, σε άλλες χώρες έχει κυκλοφορήσει σε πλήρεις και επιμελημένες εκδόσεις (ελληνικό κείμενο, μετάφραση και σχόλια) πριν από δεκαετίες, αλλά όχι στην Ελλάδα. Ο πρώτος που ανέλαβε αυτό το δύσκολο έργο ήταν ο αείμνηστος Ανδρέας Λεντάκης, παραδίδοντας μια πρώτη μορφή της εργασίας του στην δημοσιότητα το 1972, σε έναν τόμο που περιελάμβανε 456 επιγράμματα, περίπου 100 διαφορετικών ποιητών. Το 1988 κυκλοφόρησε μια νέα έκδοση ("Δωρικός") της εργασίας του Α. Λεντάκη, που περιέλαβε 500 επιγράμματα, τα περισσότερα από τα οποία είχαν ξαναδουλευτεί σε σχέση με την προηγούμενη δημοσίευση (επανέκδοση 1993). 

Το 2009 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Ενδυμίων" μια νέα έκδοση του Ι. Ν. Κυριαζή, αφιερωμένη στην μνήμη του Ανδρέα Λεντάκη.

Στην ιστοσελίδα http://palatini.blogspot.com/2009_12_01_archive.html  του Ι. Ν. Κυριαζή υπάρχει προγραμματισμός για την ανάρτηση του έργου σε ηλεκτρονική μορφή. Όπως μάλιστα αναφέρει ο ίδιος: "Οι δημοσιεύσεις σ' αυτό το μπλογκ βασίζονται στο υλικό του βιβλίου μου "Παλατινή Ανθολογία, σαν ρόδο υποπόρφυρο" Εκδόσεων Ενδυμίων 2009 (Αποκλειστική διάθεση: Βιβλιοπωλείο Ναυτίλος, Χαριλάου Τρικούπη 28, Αθήνα.) Η σειρά των δημοσιεύσεων είναι αντίστροφη από αυτήν της έντυπης έκδοσης, ώστε με την ολοκλήρωσή τους το μπλογκ να διαβάζεται με την ισχύουσα δομή του βιβλίου. Ως εκ τούτου τα παλαιότερα ποστ αυτού του μπλογκ ανήκουν στην τελευταία ενότητα -το Επίμετρο- του βιβλίου, που περιέχει 15 αποσπάσματα αρχαίας ελληνικής ποίησης εκτός Παλατινής."

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ (από το ίδιο ιστολόγιο)
1. "Στέφανος"
Εκλογαί Αρχαίων Ποιημάτων κατά μετάφρασιν Σίμου Μενάρδου "Δίφρος" 1971

2. "Παλατινή Ανθολογία, εκλογή" μετάφραση Ανδρέα Λεντάκη, εκδόσεις Δωρικός,1993

3. "ΡΟΥΦΙΝΟΣ, Τα επιγράμματα , (εκλογή)", μτφρ. Τάσου Ρούσσου
Νέα Εστία τ. 1725 (Ιούλιος-Αύγουστος 2000)

4. "Παλατινή Ανθολογία, Ερωτικά Επιγράμματα",
Επιλογή-Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Νίκος Χ. Χουρμουζιάδης, "στιγμή" 1999

5. "Ρουφίνου, Επιγράμματα Ερωτικά",
Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Κώστας Χωρεάνθης, Εκδόσεις Πατάκη 2000

6. "ΠΙΕ ΚΑΙ ΕΡΑ" & "ΣΥΝΙΣΤΩΡ ΑΛΑΛΗΤΩΝ" , Άρη Μπιτσώρη

7. "ΣΥΜΠΟΤΙΚΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΛΑΤΙΝΗΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ" Εκδόσεις Άγρα, Μτφρ. Παντελής Μπουκάλας

8. "ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ", ΒΑΣ. ΛΑΖΑΝΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ 1992

9. "ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ - ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ" -Mετάφραση : ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΗΣ,
ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΘΥΡΑΘΕΝ

10. "ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ, ΣΤΡΑΤΩΝΟΣ ΜΟΥΣΑ ΠΑΙΔΙΚΗ " ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

11. "Αρχαία ελληνικά ερωτικά επιγράμματα", Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη, 2003
Μετάφραση : Μουλακάκης, Νίκος Μ.

12. "Δώδεκα Τραγουδάκια από την Παλατινή Ανθολογία",του Ηλία Πετρόπουλου (εκδ. Νεφέλη-1980)

13. "'Αδιον ουδέν έρωτος" της Νίκης Φιλιππουπολίτη, από τις εκδόσεις Κατάρτι, 2003

14. "Ανθολογία Ελληνική Παλατινή". Ολόκληρη η Παλατινή από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ Μετάφραση: φιλολογική ομάδα Κάκτου

Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης