Bruce S. Thornton:
«Ελληνικοί τρόποι: Πώς οι Έλληνες
δημιούργησαν τον Δυτικό πολιτισμό»
Πρωτότυπος τίτλος: Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization
Επιμέλεια: Γιάννης Καρβέλας, Πέτρος Τσαπίλης
ISBN: 978-960-8429-63-5
σελ. 283 - τιμή 28,00 ευρώ έκδοση 2007 - εκδόσεις Ανατολικός
Τρεις Κριτικές
Βιβλιοκριτική Α΄
[...] Οι Ελληνικοί Τρόποι δεν είναι μόνο η συνέχεια του Ελληνικού Τρόπου της Χάμιλτον ή η αντεπίθεση στους μεταμοντέρνους κλασικιστές που έχουν κατακλύσει πολλά τμήματα κλασικών σπουδών διαφόρων αμερικανικών ιδρυμάτων, αλλά πάνω απ όλα είναι μια παθιασμένη πανεπιστημιακή εργασία που καλύπτει μια ευρύτατη γκάμα έργων, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο ώς τον Αριστοτέλη και τον Δημοσθένη. Ο Μπρους Θόρντον μας δείχνει τι πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες για το σεξ, τον έρωτα, την πολιτική, τη φιλοσοφία, τον πόλεμο και τι σημαίνουν οι ιδέες τους σήμερα για τη Δύση. Οι αρχαίοι Έλληνες αναβιώνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του Θόρντον και ο αναγνώστης μαθαίνει ότι για τα πολλά επιτεύγματά τους η ανθρωπότητα τους χρωστά ακόμη περισσότερα".
Ντίνος Σιώτης, ποιητής και συνεκδότης του περιοδικού (δε)κατα,
Το ΒΗΜΑ, 24/06/2001
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Τι λόγους έχουν οι σημερινοί άνθρωποι και, κυρίως οι νέες γενιές, να ασχολούνται με τους αρχαίους Ελληνες και τον πολιτισμό τους; Χρωστάει κάτι η Δύση και ο κόσμος γενικότερα σ αυτόν τον πολιτισμό, που είναι νεκρός εδώ και 25 αιώνες; Σε τέτοια ερωτήματα που του γίνονταν από τους φοιτητές του αποπειράται να απαντήσει ο καθηγητής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Μπρους Θόρτον.
Ταυτόχρονα βρίσκει την ευκαιρία να απαντήσει στους επικριτές του ελληνικού πολιτισμού και της παράδοσής του στη Δύση, οι οποίοι εμφανίστηκαν τα τελευταία περίπου πενήντα χρόνια ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς. Από αυτούς μια τάση ακολουθεί τον μεταμοντερνισμό και η άλλη, τη θεωρία της πολυτισμικότητας, εισάγοντας μια πολιτισμική σχετικότητα (δηλαδή, «όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι και δεν μπορούν να συγκριθούν και να χαρακτηριστούν ως ανώτεροι ή κατώτεροι», ενώ η άλλη άποψη «βλέπει την ιστορία ως θεραπευτικό μελόδραμα, μια σάγκα γεμάτη από τα κακά της Δύσης, όπως σεξισμός, ρατσισμός, αποικιοκρατία ιμπεριαλισμός κ.λπ..). Αυτό που χρωστάμε στους Ελληνες, λέει ο Θόρτον, και πρέπει να μελετούμε, είναι το γεγονός ότι πρόσφεραν -αυτοί και κανένας άλλος αρχαίος λαός- ιδανικά που ακόμη και σήμερα διαμορφώνουν τον πολιτισμό μας. Οι Ελληνες δανείστηκαν πολλά από τους γείτονές τους, αλλά ήταν οι μόνοι που ξέφυγαν από την κυριαρχία του ιερατείου θέτοντας σε λειτουργία το κριτικό πνεύμα που τους επέτρεψε «να εξηγήσουν την ανθρώπινη ύπαρξη ορθολογικά και με συνέπεια, και να βρουν νόημα στην εμπειρία», για να προχωρήσουν στη λογική, φυσική, κριτική, ιστορία, διάλογο, τραγωδία, ανάλυση, και τις λέξεις που τελειώνουν σε «-ολογία». Ολα αυτά συνιστούν το περίφημο «ελληνικό θαύμα», που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του δυτικού πολιτισμού.
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Τι λόγους έχουν οι σημερινοί άνθρωποι και, κυρίως οι νέες γενιές, να ασχολούνται με τους αρχαίους Ελληνες και τον πολιτισμό τους; Χρωστάει κάτι η Δύση και ο κόσμος γενικότερα σ αυτόν τον πολιτισμό, που είναι νεκρός εδώ και 25 αιώνες; Σε τέτοια ερωτήματα που του γίνονταν από τους φοιτητές του αποπειράται να απαντήσει ο καθηγητής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Μπρους Θόρτον.
Ταυτόχρονα βρίσκει την ευκαιρία να απαντήσει στους επικριτές του ελληνικού πολιτισμού και της παράδοσής του στη Δύση, οι οποίοι εμφανίστηκαν τα τελευταία περίπου πενήντα χρόνια ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς. Από αυτούς μια τάση ακολουθεί τον μεταμοντερνισμό και η άλλη, τη θεωρία της πολυτισμικότητας, εισάγοντας μια πολιτισμική σχετικότητα (δηλαδή, «όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι και δεν μπορούν να συγκριθούν και να χαρακτηριστούν ως ανώτεροι ή κατώτεροι», ενώ η άλλη άποψη «βλέπει την ιστορία ως θεραπευτικό μελόδραμα, μια σάγκα γεμάτη από τα κακά της Δύσης, όπως σεξισμός, ρατσισμός, αποικιοκρατία ιμπεριαλισμός κ.λπ..). Αυτό που χρωστάμε στους Ελληνες, λέει ο Θόρτον, και πρέπει να μελετούμε, είναι το γεγονός ότι πρόσφεραν -αυτοί και κανένας άλλος αρχαίος λαός- ιδανικά που ακόμη και σήμερα διαμορφώνουν τον πολιτισμό μας. Οι Ελληνες δανείστηκαν πολλά από τους γείτονές τους, αλλά ήταν οι μόνοι που ξέφυγαν από την κυριαρχία του ιερατείου θέτοντας σε λειτουργία το κριτικό πνεύμα που τους επέτρεψε «να εξηγήσουν την ανθρώπινη ύπαρξη ορθολογικά και με συνέπεια, και να βρουν νόημα στην εμπειρία», για να προχωρήσουν στη λογική, φυσική, κριτική, ιστορία, διάλογο, τραγωδία, ανάλυση, και τις λέξεις που τελειώνουν σε «-ολογία». Ολα αυτά συνιστούν το περίφημο «ελληνικό θαύμα», που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του δυτικού πολιτισμού.
Βιβλιοκριτική Β΄
[../..] Ωστόσο, οι πιο σημαντικοί λόγοι για τους οποίους οι σύγχρονοι κλασικιστές αποστρέφονται κάποιον σαν την Edith Hamilton έγκειται σε δύο διανοητικά ρεύματα που όλο και περισσότερο οριοθετούν την πανεπιστημιακή δραστηριότητα στην Αμερική: τον μεταμοντερνισμό και την πολυπολιτισμικότητα — και τα δύο αντιπροσωπεύουν μια διαρκή επίθεση σε όλα όσα κάνουν την Δύση (και κατ' ανάγκην τους Έλληνες) να ξεχωρίζει.
[../..] Ωστόσο, οι πιο σημαντικοί λόγοι για τους οποίους οι σύγχρονοι κλασικιστές αποστρέφονται κάποιον σαν την Edith Hamilton έγκειται σε δύο διανοητικά ρεύματα που όλο και περισσότερο οριοθετούν την πανεπιστημιακή δραστηριότητα στην Αμερική: τον μεταμοντερνισμό και την πολυπολιτισμικότητα — και τα δύο αντιπροσωπεύουν μια διαρκή επίθεση σε όλα όσα κάνουν την Δύση (και κατ' ανάγκην τους Έλληνες) να ξεχωρίζει.
Η πολυπολιτισμικότητα, παρ' όλο που μας λέει ότι δοξολογεί την πολιτισμική διαφορετικότητα, είναι κατά βάθος ένα είδος πολιτικής ταυτότητας που αντιμάχεται τον ανθρωπισμό και τον κλασικό φιλελευθερισμό. Ορίζει ως ατομική ταυτότητα την εθνική ιδιαιτερότητα και περιφρονεί την φιλελεύθερη έννοια της παγκόσμιας ανθρώπινης φύσης ως, σύμφωνα με τα λόγια ενός εκφραστή της, «έναν εθνοκεντρικό και καταπιεστικά παγκοσμιοποιημένο ουμανισμό, στον οποίο οι κανόνες που νομιμοποιούν και που ρυθμίζουν την ουσία της υπηκοότητας ταυτίζονται έντονα με τις Άγγλο-Αμερικανικές πολιτισμικές-πολιτικές κοινότητες». Από αυτήν την πολυπολιτισμική υπόθεση προκύπτουν δυο αντικρουόμενες θέσεις. Η μία είναι ο πολιτισμικός σχετικισμός, η άποψη δηλαδή ότι όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι και δεν μπορούν να συγκριθούν και να χαρακτηριστούν ως ανώτεροι ή κατώτεροι, αφού όλα τα μέτρα σύγκρισης "δημιουργούνται" τοπικά για να ικανοποιήσουν τα τοπικά συμφέροντα- επίσης δεν υπάρχει κάτι που να είναι αντικειμενικά και διαχρονικά "καλό" ή "κακό" ή "αληθές". Η άλλη άποψη βλέπει την ιστορία ως θεραπευτικό μελόδραμα, μια σάγκα γεμάτη από τα κακά της Δύσης, όπως σεξισμός, ρατσισμός, αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός, κ.λπ. —δεινά που πληγώνουν τους αθώους μη-Δυτικούς, οι οποίοι πρέπει να κριθούν με τα προνομιούχα κριτήρια που προσφέρονται σε θύματα. Όμως όσο αντικρουόμενες κι αν είναι, και οι δύο αυτές απόψεις απαραίτητα αρνούνται ότι υπάρχει κάτι που λέγεται "Ελληνική μεγαλοφυία", κάτι ξεχωριστό και ανώτερο από το πνεύμα των άλλων αρχαίων πολιτισμών.
Μια πολυπολιτισμική τακτική για να υποτιμηθούν οι Έλληνες είναι το να αρνούνται την αυθεντικότητα τους, υποθέτοντας ότι ικέτευσαν, δανείστηκαν ή έκλεψαν τις ιδέες τους από άλλους πολιτισμούς. Δεν χρειάζεται να αναλύσουμε την θεωρία του Αφροκεντρισμού, την ιδέα ότι οι Έλληνες έκλεψαν ό,τι καλό γνώριζαν από τους μελαψούς Αιγυπτίους. Η ασυναρτησία και η ιστορική αναλήθεια αυτής της θεωρίας έχει ήδη αποδειχθεί επανειλημμένα. Αλλά ακόμη και οι πανεπιστημιακοί που θα έπρεπε να είναι καλύτερα ενημερωμένοι επιχαίρουν για την τρέχουσα μόδα των χτυπημάτων εναντίον των Ελλήνων με το να αποδίδουν τα επιτεύγματα τους σε μια αόριστα προσδιορισμένη Ανατολή. Ο Gary Wills, για παράδειγμα, έχει ισχυριστεί ότι «Η Δύση (συμπεριλαμβανομένων και των Ελλήνων) είναι ομολογουμένως ένα εξαιρετικό παράγωγο της Ανατολής». Στο οποίο, ο Victor Hanson και ο John Heath απαντούν, «Μπορεί, παρακαλώ, ο κύριος Wills να μας δείξει ποιο είναι αυτό το μέρος της Ανατολής από το οποίο προέκυψε με εξαίρετο τρόπο στη Δύση η δημοκρατία, η ελεύθερη έρευνα, η ιδέα μιας μεσαίας τάξης, η πολιτική ελευθερία, η λογοτεχνία πέρα από τα όρια της θρησκείας, οι πολίτες-στρατιώτες... και μια γλώσσα γεμάτη από αφηρημένες έννοιες και ορθολογισμό;» [../..]
Αν οι πολυπολιτισμικές απόπειρες για να δυσφημισθούν τα επιτεύγματα των Ελλήνων ή να αμφισβητηθεί η μοναδικότητα τους αποτυγχάνουν, οι επιθέσεις οι προερχόμενες από τον τρέχοντα μεταμοντέρνο διανοητικό συρμό δεν είναι πιο επιτυχημένες. Ένα τέτοιο ρεύμα επικεντρώνεται στον "Άλλο", τον περιφρονημένο ξένο που οι Δυτικοί υποθετικά δημιούργησαν με σκοπό να αυτοπροσδιοριστούν και να δικαιολογήσουν την καταπιεστική εξουσία τους. [../..]
Βιβλιοκριτική Γ΄
«Δεν υπάρχει έθνος σε όλον τον κόσμο, Δυτικό ή άλλο, που να μην επιθυμεί τα πλεονεκτήματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, ή που να μην αναγνωρίζει -έστω και με το να προσπαθεί να τις καταπνίξει- τις πανίσχυρες ιδέες της ατομικής αυτονομίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.»
«Δεν υπάρχει έθνος σε όλον τον κόσμο, Δυτικό ή άλλο, που να μην επιθυμεί τα πλεονεκτήματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, ή που να μην αναγνωρίζει -έστω και με το να προσπαθεί να τις καταπνίξει- τις πανίσχυρες ιδέες της ατομικής αυτονομίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.»
Με αυτή την παραδοχή ο Bruce Thorton ξεκινά την εξιστόρηση της μελέτης του με αντικείμενο όχι μόνο την ίδια τη φύση και τη σπουδαιότητα των Αρχών που θεμελιώθηκαν χάρη στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αλλά και του αντίκτυπου που αυτές επιφέρουν σε όλους τους τομείς του σύγχρονου κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι, με τις αναγκαίες μάλιστα συγκρίσεις να αποβαίνουν πολλές φορές εις βάρος των… σύγχρονων πολιτισμών.
Αντιδρώντας στην πολεμική που δέχεται ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός από μια πλειάδα ακαδημαϊκών κύκλων παγκοσμίως (όπως η θεωρία περί «Μαύρης Αθηνάς»), ο συγγραφέας διατείνεται ότι ακριβώς αυτή η κριτική που ασκούν ασυστόλως και πολλές φορές αδίκως οι συνάδελφοί του, είναι αποτέλεσμα όλης αυτής της πολιτισμικής εξελικτικής διαδικασίας την οποία γέννησε η Ελλάδα και χάρη στην οποία ο ελεύθερος νους και γνώμη αποτελούν πλέον πραγματικότητα κι όχι κατάκτηση, στοιχεία που εκλείπουν ακόμη ούτως ή άλλως για δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη. Αποκρούοντας με γνώμονα τη βασική αρχή του πολιτισμού που λάτρεψε –τη λογική και την επιχειρηματολογία- τα επιχειρήματα του τύπου ότι οι Έλληνες έκλεψαν όλες τους τις γνώσεις από άλλους λαούς ή την εκμηδένιση που συντελείται από ορισμένους μεταμοντέρνους κύκλους για τον ορθό λόγο και την επιστήμη, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια επανατοποθετεί με βάση την αρχαία ελληνική γραμματεία και άλλες πηγές μια σειρά ζητημάτων ή παρανοήσεων που ισχύουν για τον πολιτισμό μας.
Πώς φέρονταν οι πρόγονοί μας στην ερωτική τους ζωή; Ποια ήταν η θέση της γυναίκας; Τι ισχύει τελικά για την ομοφυλοφιλία των αρχαίων; Ήταν όντως οι Αρχαίοι Έλληνες ένας πολεμοχαρής λαός; Πώς γεννήθηκε ο πολιτικός λόγος με το υπέρτατο επιστέγασμα αυτού, τη δημοκρατία; Πώς η ορθολογικότητα και η έννοια της ελευθερίας έγιναν αξία ζωής για μια κοινωνία σε έναν κόσμο υποτελή στους αυταρχικούς και παντεξουσιαστές ηγέτες του; Μπορεί ο θεσμός της δουλείας που ίσχυε στην Ελλάδα να εκμηδενίσει στην πράξη όλες αυτές τις θεωρίες που πρώτες ορίστηκαν από τους Έλληνες και διαμορφώνουν μέχρι σήμερα ότι καλύτερο έχει να επιδείξει ο πολιτισμός μας;
Αυτά και μια σειρά άλλων ζητημάτων εξετάζονται μέσω της δημιουργικής αλλά και τόσο παραστατικής γραφής του Bruce Thorton, ο οποίος βασιζόμενος πάντα στον κριτικό του νου «που κληρονόμησε από τους Έλληνες», επικαλείται διαρκώς στο βιβλίο του τόσο τις θεωρητικές προσεγγίσεις όλων των ζητημάτων έτσι όπως διατυπώθηκαν από τους φιλοσόφους, όσο και την κοινωνική πραγματικότητα έτσι όπως διαμορφωνόταν από τα έθιμα και τις τάσεις των αρχαίων Ελλήνων.
Το βιβλίο αποτελεί έναν οδηγό για όλους εμάς που γνωρίζουμε επιγραμματικά μόνο τις αρχές και τις αξίες του πολιτισμού που κληρονομήσαμε και επιθυμούμε μέσω της επεξηγηματικής ματιάς του συγγραφέα όχι μόνο να ενημερωθούμε, αλλά να κατανοήσουμε όχι το πώς, αλλά το γιατί ένας πολιτισμός 2.500 ετών πυροδότησε το πέρασμα από τα μαύρα χρόνια του Μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Ένας πολιτισμός του οποίου τα μηνύματα μένουν για πάντα επίκαιρα, όπως εξηγεί δηκτικά ο συγγραφέας: «η παράδοση της κριτικής που μας κληροδοτήθηκε από τους Έλληνες και καθιερώθηκε στη Δύση, είναι το όχημα της αλλαγής και της προόδου, οδηγώντας στη βελτίωση της υλικής, τουλάχιστον, πλευράς της ανθρώπινης ζωής». Και συνεχίζει: «Στην αρχή της νέας χιλιετίας αντιμετωπίζουμε το σημαντικό δίλημμα: η επιστήμη και ο ορθολογισμός έχουν βάλει στα χέρια μας μια τεράστια δύναμη, ικανή να βελτιώσει τη ζωή μας αλλά και να επιφέρει την καταστροφή. Η πολιτική ηθική που παρέχει αξιοπρέπεια και αξία στο άτομο και εκτιμά την ελευθερία έχει οδηγήσει στην ελευθερία περισσότερους ανθρώπους από οποιαδήποτε άλλη εποχή της ιστορίας. Και όμως αυτή η ίδια ελευθερία και υλική αφθονία, τώρα αποσυνδεμένη από το αντίπαλο δέος που κάποτε παρείχε ο Χριστιανισμός, έχουν δημιουργήσει μια δημόσια και λαϊκίστικη κουλτούρα χυδαίας μετριότητας, στην οποία οι άνθρωποι υποβιβάζονται στον χαμηλότερο κοινό παρονομαστή: στις ορέξεις και στην ικανοποίησή τους. Και αυτό όμως είναι ένα έδαφος όπου οι Έλληνες περπάτησαν πριν από εμάς».
Για τις λύσεις σε αυτά προβλήματα, δεν χρειάζεται άλλωστε να ψάξουμε κάπου αλλού: «Πρέπει εμείς σήμερα για μια ακόμα φορά να ακούσουμε εκείνη τη λαμπερή, εριστική, επεισοδιακή συζήτηση που εγκαινίασαν οι Έλληνες, όχι διότι θα μας δώσουν τις απαντήσεις, αλλά διότι εκείνοι πρώτοι διατύπωσαν τις ερωτήσεις και τα προβλήματα, και πρώτοι προσδιόρισαν από πού οι απαντήσεις μπορούν να προέλθουν: όχι από τις αποκαλύψεις του ιερέα, αλλά από τα μυαλά ελεύθερων και ορθολογικών ανθρώπων. Το να πράξουμε διαφορετικά, σημαίνει ότι αποδεχόμαστε τη δική μας παρακμή».
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Βιβλιογραφία
• Eros: The Myth of Ancient Greek Sexuality (Westview Press, 1997)
• Plagues of the Mind: The New Epidemic of False Knowledge (ISI Books, 1999)
• Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization (Encounter Books, 2000)
• Humanities Handbook (Prentice-Hall, 2000)
• Bonfire of the Humanities. Rescuing the Classics in an Impoverished Age, with John Heath and Victor Davis Hanson (ISI Books, 2001)
• Searching for Joaquin: Myth and History in California (Encounter Books, 2003)
• Decline and Fall: Europe's Slow Motion Suicide (Encounter Books, 2008)
• The Wages of Appeasement: Ancient Athens, Munich, and Obama’s America (Encounter Books, 2011) ISBN 1594035199
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου