Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως κεφάλαιο Εθνικής Διαπαιδαγώγησης

Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως κεφάλαιο

Εθνικής Διαπαιδαγώγησης:

Στην αναζήτηση προτύπων πνευματικής και πολιτικής ηγεσίας.

Με την ευκαιρία των εκδηλώσεων διαλόγου με την ιστορία και το Μνημόσυνο για τον Καποδίστρια 2011 στην Κέρκυρα.

Αν ο σκοπός της παιδείας είναι να εμπνεύσει στη νέα γενιά μια πνοή μεγαλοδύναμη, ένα τρόπο ζωής και συμμετοχής στα κοινά, να εμπνεύσει την αφοσίωση στην ιδιαίτερη και την πανανθρώπινη πατρίδα, τότε ο Καποδίστριας είναι και παραμένει παράδειγμα για τους Επτανήσιους και τους Έλληνες, τους Ελβετούς, τους Γάλλους, τους Γερμανούς, τους Ρώσους, την Ευρώπη και την Αφρική… Τον κόσμο…

Αν ο σκοπός της παιδείας είναι η αριστοποίηση της κοινωνικότητας του ανθρώπου, δηλαδή η αριστοποίηση της ικανότητας του να δημιουργεί βιώσιμες σχέσεις, βιώσιμες συντροφιές αφοσίωσης, αλληλεγγύης, αλληλοσεβασμού, σχέσεις πραγματικής αδελφότητας, τότε ο Καποδίστριας παραμένει Μέγας Διδάσκαλος.

Η θέληση, η χαρά και η ικανότητα να δημιουργείς και να ζεις συντροφιές αφοσιωμένων ομοίων, προϋποθέτει αυτοπεποίθηση, αφοσίωση στην ιερότητα του κοινού σκοπού και όχι στη ναρκισσιστική εγωπάθεια ή την εξουσιολαγνεία…

Όχι στην προσπάθεια κατάκτησης της εξουσίας, με κάθε μέσο.

Αν ο σκοπός της παιδείας είναι να απελευθερώσει τον έρωτα για την ομορφιά και τη γνώση, την προσωπική, την εθνική και την πανανθρώπινη ελευθερία και δικαιοσύνη τότε ο Καποδίστριας παραμένει ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο, παράδειγμα και πρότυπο ζωής και συμπεριφοράς.

Αν ο σκοπός της παιδείας είναι να μυήσει τη νέα γενιά στη δημιουργική χαρά της συνεχούς αυτοβελτίωσης, της αυτογνωσίας, για δημιουργική προσφορά και συμμετοχή, τότε ο Καποδίστριας παραμένει ο Μέγας Διδάσκαλος της ασυμβίβαστης, της ακάματης προσπάθειας για την πραγμάτωση του ανθρώπου της αγαπητικής δημιουργικής, ανιδιοτελούς προσφοράς.

Αν ο σκοπός της παιδείας είναι ο έρωτας για καθαρή καρδιά και φωτισμένο νου, τότε ναι ο Καποδίστριας είναι και παραμένει ο θαμμένος αναξιοποίητος εθνικός μας πλούτος.

Αν ο σκοπός της παιδείας είναι η κατανόηση, η συνειδητοποίηση της ιστορίας και η αφοσίωση του ανθρώπου, στην υπόθεση της εθνικής και της πανανθρώπινης απελευθέρωσης από κάθε καταπίεση και εκμετάλλευση ο Καποδίστριας είναι διδάσκαλος-οδηγητής. Γι αυτό συνεργάστηκαν μαζί του και στήριξαν αυτόν και τους συνεργάτες του μορφές από ολόκληρο το φάσμα της προοδευτικής Ευρώπης… Της Ευρώπης που αρνήθηκε να υποταχθεί στην Ναπολεόντεια προδοσία της Γαλλικής Επανάστασης αλλά και στην «ανίερη» συμμαχία του Μέτερνιχ και των νικητών του Ναπολέοντα.

Απελευθερωμένος ο ίδιος από τους ταξικούς του περιορισμούς και προσδιορισμούς κατάφερε να αφοσιωθεί ουσιαστικά και αποτελεσματικά στην υπόθεση της Πανευρωπαϊκής και Πανανθρώπινης απελευθέρωσης (κάθε αδέκαστος μελετητής του έργο του, μπορεί να τεκμηριώσει αυτή την αλήθεια).

Αγκάλιασε ο Καποδίστριας ως εκπαιδευτικό σύστημα, το σύστημα Πεσταλότσι, ένα σύστημα στηριγμένο στην αγάπη και την αφοσίωση του δασκάλου στο μαθητή. Θέλει, ο Καποδίστριας, τους δασκάλους ικανούς να διδάξουν Αίσωπο, Ισοκράτη, Ξενοφώντα και ει δυνατόν Όμηρο… Θέλει οι δάσκαλοι να μπορούν να μυήσουν την νέα γενιά στην απλότητα, την αμεσότητα, τη περιεκτικότητα του Αισώπειου λόγου… Θέλει τον άνθρωπο (και τον πολίτη) να είναι οπλισμένος με την ικανότητα να συμπυκνώνει την ανθρώπινη εμπειρία και τις μικρές και μεγάλες αλήθειες, να τις εκφράζει, να τις κοινωνεί απλά και κατανοητά, με σαφήνεια, με παροιμία, με μύθο με μεταφορά… Με άλλα λόγια με σοφία.

Θέλει τους δασκάλους ικανούς να μυήσουν τη νέα γενιά στην αγάπη για την ιστορία και την κατανόηση της, (Ξενοφώντας), στην κατανόηση της σημασίας της αρετής και της δικαιοσύνης στη ζωή (Ισοκράτης), και ακόμα θέλει τους δασκάλους ικανούς να μπολιάσουν την νέα γενιά με τους ζωογόνους χυμούς της «παιδείας των πεπαιδευμένων», κάθε καιρού και τόπου, τον Όμηρο.

Θέλει τους μαθητές προικισμένους « με φωτισμένη αγαθότητα»…

Ο Καποδίστριας αρνείται τη χωρίς αρχές και αξίες εκπαίδευση.

Επιμένει ότι χωρίς φωτισμένη αγαθότητα ως βάση της παιδείας, οι όποιες προοδευτικές ιδέες είτε θα παραμείνουν άκαρπες είτε θα καταστούν αντικοινωνικά όπλα.

Θέλει τον κλήρο ευσεβή και καλλιεργημένο.

Θέλει την πατρίδα, όχι μόνο εθνικά ανεξάρτητη αλλά και οικονομικά ανεξάρτητη, πολιτισμικά αυτόνομη. Πάντα επίκαιρος, ο Καποδίστριας μας λέει : «Το δημόσιο είναι πλακωμένο από δύο εκατομμύρια λίρες στερλίνες χρέος, άλλα τόσα ζητούν οι στρατιωτικοί, η γη είναι χρεωμένη στους Άγγλους δανειστές. Ανάγκη να την ελευθερώσουμε με την ίδια απόφαση ως την ελευθερώσαμε και από τα άρματα του Κιουταχή και του Αιγυπτίου.»

Βλέπετε θεωρούσε τους οικονομικούς καταχτητές εξίσου επικίνδυνους με τους στρατιωτικούς καταχτητές.

Το πρότυπο ηγεσίας, το πολιτικό πρότυπο που εκφράζει και που δια του παραδείγματος του προτείνει ο Καποδίστριας για την ηγεσία του αναγενώμενου Ελληνισμού δεν είναι το πρότυπο που είδε και έζησε στις αυλές της Ευρώπης και της Ρωσίας, δεν είναι τα πρότυπα που προσιδιάζουν στην ταξική και την οικογενειακή του προέλευση. Είναι τα πρότυπα της ασκητικής ολιγάρκειας, της ασκητικής αφοσίωσης, της προσφοράς, της αυταπάρνησης μέχρι αυτοθυσίας. Γι αυτό και θα σταθούν με αφοσίωση δίπλα του μεγάλες μορφές και των αρμάτων και των γραμμάτων της εποχής. Μορφές όπως του Αναγνωσταρά , του ανυπέρβλητου σε ανδρεία και αφιλοκέρδεια, Νικηταρά, του Καραϊσκάκη, του Κολοκοτρώνη, μορφές όπως του συντρόφου του Ρήγα, Περραιβού… Γι αυτό θα του συμπαρασταθούν και θα συμπαραταχθούν μαζί του, μορφές όπως αυτή του ασυμβίβαστου, ποιητή της αρετής, Ανδρέα Κάλβου και του Ανδρέα Μουστοξύδη.

Για την ελληνική ηγεσία, προτείνει περιβολή, τρόπο ζωής Προδρόμου, απαλλαγμένη από μεταξωτά, χρυσαφικά, πλούτο, σπατάλη, επίδειξη. Προτείνει ομόνοια, αφοσίωση στον ιερό σκοπό της αναγέννησης της πατρίδας, αλλά και αποκατάσταση των άκληρων και των ακτημόνων. Θεμελιώνει κράτος δικαίου, με δικαιοσύνη που απονέμεται από ανεξάρτητους δικαστές. Προτείνει και οργανώνει σχολεία εθνικής αφοσίωσης και εθνικής ηγεσίας από τα ορφανά του αγώνα. Δε διστάζει για όσους αρέσκονται να προστρέχουν σε ξένες υπηρεσίες, να αναζητούν ξένη προστασία, να αφήνονται σε ξένο πατρονάρισμα, να δηλώνει: «ο φιλήκοος των ξένων, είναι προδότης»

Μπροστά στη βαρβαρότητα που υφίσταται η ανθρωπότητα, από το επίπεδο του Ο.Η.Ε. και των οργάνων του, μέχρι το επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, μπροστά στον επερχόμενο, οικονομικό, πνευματικό και πολιτισμικό μεσαίωνα, επιβάλλεται μια ριζική, μια σαφέστατη εννοιολογική αποσαφήνιση. Μία αποσαφήνιση των εννοιών και των ρόλων, του ηγέτη, της ηγεσίας, της εξουσίας, του πολίτη, του οπαδού.

Ηγέτης ή Ηγεσία…

Η έννοια της ηγεσίας, διαφέρει από την έννοια του ηγέτη. Η ηγεσία είναι ομάδα. Είναι συλλογικό όργανο, συγκροτημένο πάνω σε αρχές και σε αξίες. Είναι ομάδα δοκιμασμένη στο χρόνο, δοκιμασμένη στην αποτελεσματικότητά της. Όταν αναφερόμαστε σε πρότυπα ηγεσίας, αναφερόμαστε σε μορφές οργάνωσης και δράσης ηγετικών ομάδων, για τους τρόπους που λειτουργούν στη σχέση τους με την κοινωνία, στη σχέση τους με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τις ανάγκες της κοινωνίας και της εποχής τους. Όταν αναφερόμαστε στον ηγέτη, αναφερόμαστε σε πρόσωπο, σε αρχηγό… Παρά το γεγονός ότι η πρόχειρη αντιμετώπιση του θέματος ενέχει τεράστιους κινδύνους, γιατί τόσο η ανάδειξη ηγετικών προσωπικοτήτων, όσο και η διαμόρφωση και η αναπαραγωγή ηγετικών ομάδων, αποτελούν ύψιστης δυσκολίας και σημασίας θέματα, θα επιχειρήσω μία σύντομη αναφορά.

Όταν η ιστορία αναφέρεται σε ηγέτες, σε αρχηγούς, αναφέρεται σε χαρισματικούς ή μη, σε οραματιστές, σε πρακτικούς, σε διαχειριστές… Χαρισματικός ηγέτης, ασφαλώς, δεν είναι ο δημεγέρτης, ο λαοπλάνος, ο λαϊκιστής που διεγείρει τα πάθη του λαού για να ικανοποιήσει τα δικά του πάθη, για εξουσία και δύναμη. Χαρισματικός ηγέτης είναι εκείνος που εμπνέει στο λαό του, όχι μόνο οράματα, αλλά και τον ακάματο αγώνα, για την κατάκτηση των μέσων που είναι αναγκαία και ικανά για την πραγμάτωση των οραμάτων. Χαρισματικός ηγέτης δεν είναι ο νάρκισσος που έχει έρωτα με την ιστορία και την εξουσία, ούτε εκείνος που θέλει να λύνει τα προβλήματα του λαού. Δεν είναι αυτός που δίνει ψάρια στο λαό, αλλά εκείνος που μαθαίνει το λαό του να ψαρεύει…

Από τον Προμηθέα μέχρι τον Ιησού, το απελευθερωτικό και όχι το εξουσιαστικό πρότυπο ηγέτη, προβάλουν με κρυστάλλινη διαύγεια, απέναντι στα πρότυπα των τυράννων και των εξουσιαστών. Για παράδειγμα, οι Μαυρομιχαλαίοι και όσους η ιστορία αποκάλεσε τουρκοχριστιανούς, η κοινωνική τους λειτουργία, ο τρόπος ζωής και η συμπεριφορά τους, είναι ο τρόπος του δεσπότη και όχι του απελευθερωτή. Είναι ο τρόπος εκείνου που φιλοδοξεί, στη θέση του Τούρκου Πασά, να είναι αυτός Πασάς, αλλά με φουστανέλα. Απέναντι σε αυτό το πρότυπο, αντιπαρατίθεται με επίσης κρυστάλλινη σαφήνεια, το πρότυπο του ηγέτη και της ηγεσίας που κατέθεσαν με ζωή και με θάνατο οι Υψηλάντηδες, ο Καποδίστριας.

Η ηγεσία λειτουργεί απελευθερωτικά, αναπτυξιακά στη σχέση της με το λαό και τις ικανότητές του. Αντίθετα, η εξουσία λειτουργεί καθηλωτικά, κυριαρχικά, με στόχο την αναπαραγωγή της κηδεμονίας της. Ο εραστής της δόξας και της εξουσίας, θεωρεί ερωτικό αντίζηλο που πρέπει να παραγκωνιστεί, να απαξιωθεί, να σπιλωθεί, να εκλείψει, κάθε άλλον άξιο και ικανό να προσφέρει και να συμμετέχει στον κοινό αγώνα. Αντίθετα, ο εραστής της κοινωνικής, της εθνικής, της ανθρώπινης απελευθέρωσης, τον θεωρεί σύντροφο και συναγωνιστή. Η κουλτούρα, το ήθος, το μοντέλο της χορωδίας, το μοντέλο της αριστοποίησης της συμμετοχής, αποτελεί το μοντέλο που προσφέρει η τέχνη, στη ζωή και στην πολιτική.

Ένα πρότυπο οργάνωσης και λειτουργίας, ηγετικών ομάδων, οργάνωσης κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής…

Γιώργος Σκλαβούνος