Βιβλιοπαρουσίαση

Ένα βιβλίο για μικρούς και μεγάλους που συστήνουμε ανεπιφύλακτα!

ΔΕΕ

Οι αγώνες ενός φιλοσόφου

Πρωτότυπο βιβλίο για παιδιά από τον σπουδαίο Αμερικανό αρχαιολόγο Στέφανο Μίλλερ

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ     Ημερομ. Δημοσίευσης: 18-01-2009 
Του Πανου Βαλαβανη

Στέφανος Μίλλερ: Ο Πλάτων στην Ολυμπία

μετ. Φωτεινή Πίπη
εικονογράφηση: Αθηνά Σταμάτη εκδ. Λούση Μπρατζιώτη, σελ. 70

Ο Στέφανος Μίλλερ (S.G. Miller) είναι ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς αρχαιολόγους της εποχής μας, τέως καθηγητής στο Μπέρκλεϊ, πρώην διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, ανασκαφέας της Νεμέας και ακραιφνής φιλέλληνας. Αμέσως μετά τη συνταξιοδότησή του εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, έλαβε ελληνική υπηκοότητα και αφοσιώθηκε στη μελέτη και δημοσίευση των ευρημάτων των ανασκαφών του, για τις οποίες έχει εκδώσει έως σήμερα τρία βιβλία και δεκάδες άρθρα. Εκτός τούτων, δημιούργησε το Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας, πρωτοστάτησε στη σύγχρονη αναβίωση των αρχαίων Νεμέων, αγώνων που τελούνται κάθε τέσσερα χρόνια, και δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί τον πυρήνα πολλών δραστηριοτήτων τέχνης και πολιτισμού στην περιοχή. Πληθωρική προσωπικότητα, αεικίνητος, συνεχώς ανανεούμενος και αυτόχρημα πάντοτε δημιουργικός, μας εξέπληξε και πάλι με ένα καινούργιο βιβλίο, παιδικό αυτή τη φορά, που έχει τον τίτλο «Ο Πλάτων στην Ολυμπία». Είναι ένας τίτλος και ένα θέμα που δεν είχε απασχολήσει κανέναν μέχρι τώρα, ούτε αρχαίο ούτε νεότερο. Αναφέρεται στην παιδική ηλικία του γνωστού φιλοσόφου, ο οποίος, σύμφωνα με κάποιες σποραδικές αρχαίες μαρτυρίες, ασχολούνταν με τον αθλητισμό και είχε λάβει μέρος σε πανελλήνιους αγώνες. Τις πληροφορίες αυτές ο Μίλλερ τις ενίσχυσε και αρχαιολογικά με την αξιοποίηση ενός πορτρέτου του φιλοσόφου στο Μπέρκλεϊ, όπου παριστάνεται με κορδέλα νικητή τυλιγμένη γύρω στο κεφάλι του, και το οποίο λόγω αυτής ακριβώς της ιδιοτυπίας, είχε θεωρηθεί από τους ερευνητές ως πλαστό.

Τρεις Ολυμπιάδες

Με βάση τα δεδομένα αυτά, αναπτύσσει την ιστορία διαδοχικά σε τρεις χρονικές στιγμές, που απέχουν τέσσερα χρόνια μεταξύ τους και αναφέρονται στους Ολυμπιακούς αγώνες του 416, του 412 και του 408 π.Χ. Το 416, ο Πλάτων ήταν 11 χρόνων και μαθαίνοντας τη νίκη των τεθρίππων του Αλκιβιάδη στην Ολυμπία, εκφράζει για πρώτη φορά στους γονείς του την επιθυμία να αγωνιστεί στην Ολυμπία. Στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται και η πρώτη νύξη για την παρουσία του Σωκράτη στη ζωή του μικρού. Πάνω στον καμβά αυτόν, ο Μίλλερ βρίσκει την ευκαιρία να θίξει ένα σωρό ζητήματα σχετικά με την καθημερινή ζωή στον αρχαίο κόσμο, όπως για τις σχέσεις γονέων και παιδιών, την εκπαιδευτική διαδικασία, την πολιτική ατμόσφαιρα και την επίδρασή της στις αποφάσεις των ανθρώπων, κ.λπ.

Το 412, ο Πλάτων είναι 15 χρόνων και επισκέπτεται με τον πατέρα του την Ολυμπία για να παρακολουθήσει την ολυμπιακή προετοιμασία των αθλητών στην Ηλιδα αλλά και τους ίδιους τους αγώνες. Πρόκειται για το μεγαλύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, στο οποίο αναπτύσσονται όλες οι πτυχές των αγώνων: θρησκευτικές (για τις λατρείες και τις τελετές στο μεγάλο ιερό), αθλητικές (για το πρόγραμμα των αγώνων και τους κανονισμούς των διαφόρων αγωνισμάτων), πολιτικές (οι αγώνες ήταν ένα από τα ισχυρότερα όπλα πολιτικής προπαγάνδας ηγετών και πόλεων - κρατών στον αρχαίο κόσμο), καλλιτεχνικές (οι νίκες αποτέλεσαν αφορμή για τη δημιουργία μερικών από τα σπουδαιότερα αγάλματα αλλά και για τη συγγραφή μεγάλων ποιητικών έργων, όπως των ωδών του Πινδάρου) κ.ά.

Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στο 408, όταν ο 19χρονος Πλάτων λαμβάνει μέρος στους αγώνες της πάλης φθάνοντας μέχρι τον τελικό. Η ιστορία διαδραματίζεται στο σπίτι της οικογένειας στην Αθήνα, όταν ο Πλάτων με τον πατέρα του επιστρέφουν από την Ολυμπία και ανακοινώνουν την ήττα στη μητέρα του. Ανάμεσα στον προβληματισμό των γονέων για το πώς θα στηρίξουν ψυχολογικά τον ηττημένο γιο τους, εμφανίζεται και η ωραιότερη ιδέα του Μίλλερ στο βιβλίο: Ο ερχομός στο σπίτι του ίδιου του Σωκράτη ως από μηχανής θεού. Με τα σοφά λόγια του ενθαρρύνει το παιδί και σηματοδοτεί τη στροφή του από τους αγώνες του σώματος στους αγώνες του πνεύματος και της ψυχής.

Ανθρωποι σαν κι εμάς

Το βιβλίο έχει πολλές αρετές αλλά θα σταθώ επιγραμματικά σε τρεις: Ο συγγραφέας παρουσιάζει την αρχαία ζωή με τρόπους που αναφέρονται στο σήμερα. Ετσι, αφενός κατορθώνει να γίνει οικείος στον σύγχρονο αναγνώστη και αφετέρου εμμέσως αποδεικνύει ότι οι αρχαίοι, ακόμα και οι πιο σπουδαίοι απ’ αυτούς, ήταν άνθρωποι καθημερινοί. Με τον τρόπο αυτό προσπαθεί να απομακρύνει την αντίληψη ότι οι αρχαίοι ήταν άνθρωποι ιδιαίτερα προικισμένοι ή μοναδικοί, αντιλήψεις αρκετά διαδεδομένες στο ευρύ κοινό, που συχνά παροδηγούν, δίνοντας στη δημιουργία του κλασικού πολιτισμού υπερφυσικές διαστάσεις. Οι αρχαίοι ήταν άνθρωποι σαν κι εμάς, που όμως με την καθοδήγηση και την έμπνευση σπουδαίων ηγετών και με βάση τις αρχές της συντεταγμένης πολιτείας, κατόρθωσαν να περιορίσουν τις αδυναμίες τους και να αναπτύξουν τις αρετές τους, με σκοπό όχι το προσωπικό κέρδος αλλά την ανάδειξη της πόλης τους.

Η δεύτερη αρετή του βιβλίου είναι η τεκμηρίωση που υπάρχει σε όλα όσα αναφέρονται και απεικονίζονται στην ιστορία. Ολα βασίζονται σε αρχαίες μαρτυρίες, από τα πιο κεντρικά θέματα της διήγησης μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια μιας εικόνας. Η παράθεσή τους στο τέλος του βιβλίου όχι μόνο δίνει το σωστό βάρος στις ιστορικές πηγές αλλά αποτελεί και μαρτυρία της αρχαιολογικής και ιστορικής μεθοδολογίας, για το πώς «κατασκευάζεται» η ιστορία που διαβάζουμε.

Τέλος, η τρίτη αρετή είναι η μορφή του ίδιου του βιβλίου: Από την εξαιρετική λευκότητα του χαρτιού, τις γραμματοσειρές και το κασέ, την εικονογράφηση με τα ανάλαφρα χρώματα, όλα αυτά μαζί δημιουργούν ένα υπέροχο βιβλίο, που προκαλεί τον αναγνώστη να το ανοίξει και να το απολαύσει.

Στέφανος Μίλλερ

Ο Στέφανος Γ. Μίλλερ γεννήθηκε στο Goshen, Indiana των ΗΠΑ το 1942. Ολοκλήρωσε το πρώτο του πτυχίο στα Αρχαία Ελληνικά στο Wabash College και το Διδακτορικό του στην Κλασσική Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Princeton. Μετά από ανασκαφές σε διάφορες τοποθεσίες του Αρχαίου Ελληνικού κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ολυμπίας και, για τέσσερα χρόνια, της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών, ξεκίνησε τις δικές του ανασκαφές στη Νεμέα το 1973.

Κατά τα 35 χρόνια της εργασίας του στη Νεμέα, όχι μόνο διενήργησε ανασκαφές που έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα όπως το στάδιο όπου διεξάγονταν τα Νέμεα, αλλά δημιούργησε και αρχαιολογικό πάρκο, κατασκεύασε αρχαιολογικό μουσείο και οργάνωσε την έκθεση του, ενώ ξεκίνησε και την αναστήλωση του αρχαίου Ναού του Δία. Ταυτόχρονα, υπηρετούσε ως Καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Berkeley, με εξαίρεση τα έτη 1982-1987, όταν διετέλεσε Διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα.

Έχει δημοσιεύσει πολλά βιβλία και άρθρα σχετικά με τις ανακαλύψεις του στη Νεμέα, όπως π.χ. το Nemea II: The Early Hellenistic Stadium (University of California Press 2001), ενώ έχει γράψει και βιβλία που δεν αφορούν στη Νεμέα, όπως τα: The Prytaneion: Its Function and Architectural Form (U.C. Press 1978), Arete: Greek Sports from Ancient Sources3 (U.C. Press 2004), Ancient Greek Athletics (Yale University Press 2004), Ο Πλάτων στην Ολυμπία (Αθήναι 2008), και The Berkeley Plato (U.C. Press 2009). Έχει ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει τιμηθεί ως Ταξιάρχης του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, έχει αναγνωριστεί ως «Πρόσωπο της Εβδομάδας» από το Αμερικανικό τηλεοπτικό κανάλι ABC το 2004 κ.ο.κ.

Από τη συνταξιοδότησή του το 2005 μοιράζει το χρόνο του, μαζί με τη σύζυγό του Έφη, ανάμεσα στην California και την Αρχαία Νεμέα, όπου προετοιμάζει σειρά βιβλίων και άρθρων σχετικά με τη Νεμέα και άλλα θέματα, μεταξύ των οποίων μία σημαντική μελέτη σχετικά με τα αίτια της σκοτεινής περιόδου του μεσαίωνα.

Το 2005 με προεδρικό διάταγμα ο Στέφανος Μίλλερ πολιτογραφήθηκε ‘Ελληνας υπήκοος.