Άρθρο μου στην χθεσινή "ΕΔΕΣΣΑΪΚΗ".
Περί Αιγών, τάφου Φιλίππου Β΄ και άλλων τινών…
Μέρος Α΄
Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης
Μεγάλη δημοσιότητα δόθηκε πρόσφατα από το κυβερνητικό επιτελείο με την προώθηση πανηγυρικών ειδήσεων του τύπου «Αιγές: Εγκαινιάζεται το αναστηλωμένο ανάκτορο του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας», με αποτέλεσμα η ασύστολη παραποίηση της Ιστορίας να συνεχίζεται και να διαιωνίζεται.
Είναι οι Αιγές στην Βεργίνα;
Η ταύτιση Αιγών–Βεργίνας δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ με ατράνταχτα αρχαιολογικά τεκμήρια, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, παρά τους πακτωλούς χρημάτων που έχουν ξοδευτεί στην περιοχή. Υπάρχουν μόνον υποθέσεις και συλλογισμοί από κάποιες αόριστες ενδείξεις, του τύπου «ράβδος εις γωνίαν, άρα βρέχει».
Το βιβλίο του σημαντικού ιστορικού και ευρυμαθούς ομ. Καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας κ. Ιωάννη Τουλουμάκου: «Ιστορικά προβλήματα των τάφων της Βεργίνας» – Θεσσαλονίκη 2006, υπήρξε καταλυτικό ως προς την επιστημονική αμφισβήτηση της ταύτισης.
Στην απόρριψη της Βεργίνας συμφωνούν πλέον ολοένα και περισσότεροι ειδικοί, Έλληνες και ξένοι, παρά την επιμονή συγκεκριμένου πλέγματος συμφερόντων, από τουριστικούς πράκτορες μέχρι πανεπιστημιακούς, που έχουν συνδεθεί με τον χώρο της Βεργίνας.
Το άρθρο του Καθηγητή Κλασσικής Αρχαιολογίας του Α. Π. Θεσσαλονίκης κ. Παναγιώτη Β. Φάκλαρη, μέλους της πανεπιστημιακής ανασκαφής της Βεργίνας, που δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» στις 30-08-1998 με τίτλο «Ο τάφος του Φιλίππου: όνειρα και αλήθειες» εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και χωρίς ουσιαστική απάντηση στις βασικές του αντιρρήσεις και προβληματισμούς, παρά την πάροδο δεκαετιών από την αρχική του δημοσίευση. Εξ άλλου, ο καθηγητής Π. Φάκλαρης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Εκτός των άλλων, υπήρξε από το 1977 στενότατος συνεργάτης του Μανόλη Ανδρόνικου στις ανασκαφές της Βεργίνας. Υπήρξε μέλος της πανεπιστημιακής ομάδας που συνέχισε την επιστημονική έρευνα στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας. Συνεπώς η άποψή του για την θέση των Αιγών και συνακόλουθα του τάφου του Φιλίππου έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Υπενθυμίζω ότι το 1968 ο Άγγλος ιστορικός, Νίκολας Χάμμοντ διετύπωσε την θέση ότι το βασιλικό νεκροταφείο των Μακεδόνων (άρα και οι Αιγές) βρισκόταν στην Βεργίνα. Πρότεινε, μάλιστα, ως τάφο του Φιλίππου (!) έναν μεγάλο μακεδονικό τάφο που ανέσκαψε ο Κ. Ρωμαίος το 1938 και στον οποίο βρέθηκε ένας μαρμάρινος θρόνος. Η θέση του Ν. Χάμμοντ για τις Αιγές υιοθετήθηκε, παρά τις αρχικές του διαφωνίες και από τον Μ. Ανδρόνικο, αλλά μετά τις ανακαλύψεις του 1977 στην Βεργίνα.
Όπως έχει τονίσει ο κ. Φάκλαρης:
«Η επιχειρηματολογία του Ν. Χάμμοντ είναι κατά την άποψή μου μη πειστική» και επισημαίνει ότι υπάρχει μία σημαντική τοπογραφική λεπτομέρεια, που δεν ελήφθη υπ΄ όψη από τους υποστηρικτές της άποψης Χάμμοντ. Αυτή η λεπτομέρεια είναι ότι οι Αιγές, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές (Διόδωρος, Πτολεμαίος) βρίσκονταν στην Βοττιαία, δηλαδή στην περιοχή της Μακεδονίας που εντοπίζεται βορείως του Αλιάκμονα και ανατολικά του Βερμίου και όχι στην Πιερία όπου ήταν (και είναι) η Βεργίνα. Ο Αλιάκμων αποτελούσε, όπως εξ άλλου ήταν αναμενόμενο, το φυσικό σύνορο ανάμεσα στην Βοττιαία και την Πιερία. Πιθανές αλλαγές της ροής του Αλιάκμονα δεν θα επηρέαζαν την τοποθέτηση των Αιγών από τους αρχαίους συγγραφείς.
Την σημαντικότερη πάντως πληροφορία, κατά την άποψή μας, για την θέση των Αιγών την προσφέρει ο Ηρόδοτος, ο οποίος δίνει συγκεκριμένα τοπογραφικά στοιχεία. Αναφερόμενος στην πρώτη πόλη που εγκαταστάθηκε η βασιλική οικογένεια των Μακεδόνων, οι Αργεάδες Τημενίδες, γράφει:
«…Έτσι εκείνοι (τα τρία αδέλφια), φτάνοντας σε άλλη περιοχή της Μακεδονίας, εγκαταστάθηκαν κοντά στους λεγόμενους κήπους του Μίδα, του γιου του Γορδίου, όπου φυτρώνουν άγρια ρόδα που το καθένα τους έχει εξήντα πέταλα και η ευωδιά τους είναι ανώτερη από τα άλλα. Σε αυτούς τους κήπους, όπως διηγούνται οι Μακεδόνες, πιάστηκε σε παγίδα και ο Σειληνός. Πάνω δε από αυτούς τους κήπους υψώνεται ένα βουνό με το όνομα Βέρμιον αδιάβατο κατά την διάρκεια του χειμώνα. Μόλις κατάφεραν να εξουσιάσουν αυτήν την περιοχή, την χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο για να κατακτήσουν και την υπόλοιπη Μακεδονία ...».
Το όρος Βέρμιον βρίσκεται πολύ βορειότερα της Βεργίνας και στην αρχαιότητα σαφώς ανήκε στην Βοττιαία.
Επί πλέον οι Αιγές, όπως είναι γενικά αποδεκτό, ιδρύθηκαν στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Συνεπώς είναι λογικό να περιμένουμε ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα θα άρχιζαν από αυτήν την περίοδο και θα έφθαναν μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Όμως, στην Βεργίνα, τα ευρήματα αρχίζουν από τον 10ο αιώνα (φρυγική περίοδος) ενώ παρατηρείται ένα αρχαιολογικό κενό μεταξύ 650-550 π.Χ., δηλαδή ακριβώς στην περίοδο της πρώτης εξάπλωσης των Μακεδόνων. Αν και τίποτα δεν αποκλείει το κενό αυτό να καλυφθεί στο μέλλον, πρέπει να σημειώσουμε το εξής: Αναμφισβήτητο γεγονός παραμένει ότι δεν έχει βρεθεί ακόμη η παραμικρή αντικειμενική απόδειξη (επιγραφή, αφιέρωμα κλπ) που να ταυτίζει την Βεργίνα με τις Αιγές.
Ποια μακεδονική πόλη βρίσκεται επομένως στην Βεργίνα; Ο κ. Φακλάρης δέχεται την παλαιότερα διατυπωμένη άποψη ότι πρόκειται για την Βάλλα, η οποία αποτελούσε το θερινό ενδιαίτημα των Μακεδόνων βασιλέων, των στελεχών της βασιλικής Αυλής, των αρχόντων κ.ά. λόγω του σαφώς καλλίτερων κλιματολογικών συνθηκών της περιοχής. Και βεβαίως να μη ξεχνάμε ότι η τοπογραφία της περιοχής ήταν εντελώς διαφορετική από την σημερινή. Η πρωτεύουσα Πέλλα και η Βάλλα βρίσκονταν στις δύο απέναντι ακτές του θαλασσινού κόλπου (βορεινή και νότια) που υπήρχε τότε.
Η έλλειψη σχετικών επιγραφών, που θα έλυναν οριστικά το πρόβλημα, αναγκάζει τους ερευνητές να αναζητούν στοιχεία σε άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, καθώς και στις σχετικές γραπτές πηγές. Μία από τις πηγές αυτές είναι η «Γεωγραφία» ή «Γεωγραφική Υφήγησις» του Κλαύδιου Πτολεμαίου. Ο μεγάλος αυτός Έλληνας γεωγράφος έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 2ο αιώνα μ.Χ. και στο συγκεκριμένο έργο του παραδίδει τις συντεταγμένες περίπου 8.000 πόλεων και άλλων γεωγραφικών σημείων σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο, ανάμεσά τους και των Αιγών. Η «Γεωγραφία» του Πτολεμαίου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιστημονικές πραγματείες που μας σώζονται από την αρχαιότητα. Στο πρώτο από τα οκτώ βιβλία που την απαρτίζουν, ο γεωγράφος αναλύει με κάθε λεπτομέρεια τη μέθοδο που ακολουθεί για τους υπολογισμούς του.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η μέθοδός του παρουσιάζει σε πολλά βασικά της σημεία εντυπωσιακές ομοιότητες με τη μέθοδο που ένας άλλος πρωτοπόρος στον κλάδο του επιστήμονας της αρχαιότητας, ο Θουκυδίδης, εκθέτει στην αρχή του δικού του έργου. Σε ό,τι αφορά το ζήτημα της θέσης των Αιγών, οι πληροφορίες των γραπτών πηγών που έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί αφορούν είτε χρησμούς και μυθικές παραδόσεις, είτε ιστορικά μεν γεγονότα που συνέβησαν στις Αιγές, η περιγραφή των οποίων όμως δεν προσφέρει καμία ένδειξη για τη θέση της πόλης. Αντίθετα, η «Γεωγραφία» του Πτολεμαίου είναι το μοναδικό κείμενο από όσα διαθέτουμε που αναφέρεται ευθέως στο θέμα και το οποίο είναι προϊόν καθαρά επιστημονικής έρευνας. Πρόκειται μάλιστα για τον πρώτο -και μοναδικό- στην ιστορία ψηφιακό προσδιορισμό της θέσης των Αιγών που μας είναι γνωστός.
Oι Αιγές στον Πτολεμαίο
Στο τρίτο βιβλίο της «Γεωγραφίας» του ο Πτολεμαίος ασχολείται με τις πόλεις της Ελλάδας κατά περιοχές. Στον κατάλογο της Ημαθίας οι τέσσερις τελευταίες πόλεις που αναφέρονται είναι η Έδεσσα, η Βέροια, οι Αιγές και η Πέλλα.
Όπως έχει αναφερθεί:
«Πρέπει να σημειωθεί ότι ο υπολογισμός ενός αταύτιστου τόπου του πτολεμαϊκού αρχείου δεν μπορεί να γίνει σε κάθε περίπτωση με τον ίδιο βαθμό βεβαιότητας, καθώς εξαρτάται σημαντικά από τον αριθμό και τη μεταξύ τους σχέση γνωστών τόπων που αναφέρονται γύρω από αυτόν. Στην περίπτωση των Αιγών, το ευτύχημα είναι ότι ο Πτολεμαίος δίνει τις συντεταγμένες τριών γνωστών κοντινών πόλεων, της Έδεσσας, της Βέροιας και της Πέλλας. O υπολογισμός της θέσης των Αιγών είναι λογικό να γίνει με βάση τις σχετικές μεταξύ τους θέσεις των τριών αυτών πόλεων, αφού ο Πτολεμαίος αφήνει να εννοηθεί ότι η θέση ενός τόπου υπολογιζόταν κυρίως με βάση τους κοντινούς του. Αυτό που πρέπει εμείς να κάνουμε είναι να τοποθετήσουμε τις τρεις αυτές πόλεις και τις Αιγές σε έναν κάνναβο, σύμφωνα με τις συντεταγμένες του Πτολεμαίου και μετά να μετασχηματίσουμε τον κάνναβο αυτό με βάση το σύγχρονο χάρτη, για να δούμε πού εντοπίζονται σ’ αυτόν οι συγκεκριμένες πόλεις. Μετά τη διαδικασία αυτήν και την προβολή των πόλεων κατά τον Πτολεμαίο πάνω στο σύγχρονο χάρτη, προκύπτει ότι ο γεωγράφος αφενός προσδιόρισε με εντυπωσιακή ακρίβεια τις τρεις πόλεις Έδεσσα, Βέροια και Πέλλα και αφετέρου εντόπισε τις Αιγές περίπου 14 χλμ. νοτιοδυτικά της Βεργίνας, στην περιοχή της Λευκόπετρας Ημαθίας».
